Ks. Waldemar Kulbat
Jakie są zadania mediów katolickich we współczesnym społeczeństwie? Czy
współczesna kultura sprzyja funkcji ewangelizacyjnej mediów? Co przeszkadza
w ewangelizacji? Jakie zadania stoją przed dziennikarzami i publicystami katolickich
mediów? Na te i wiele innych pytań odpowiada najnowsza książka ks. biskupa Adama
Lepy pt. "Mity i obrazy" , Łódź 1999. Specyfika oddziaływania mediów,
niektóre ich właściwości utrudniające ewangelizacyjną działalność Kościoła zostały
ukazane na tle opisu współczesnego społeczeństwa polskiego, które w książce
ks. biskupa Lepy zostało zidentyfikowane jako społeczeństwo posttotalitarne.
Do cech charakterystycznych tego społeczeństwa należy m.in. kontynuacja antychrześcijańskiej
i antykościelnej agresji, dążenie do laicyzacji kultury, niszczenie autorytetów,
propagowanie fałszywie pojmowanej wolności. Jednocześnie, zdaniem bpa Lepy,
tej medialnej agresji i propagandzie wywodzącej się ze środowisk postkomunistycznych
i demoliberalnych towarzyszy naiwność i brak krytycyzmu po stronie odbiorców
treści medialnych, co sprawia, że techniki manipulowania stają się w tym systemie
nadzwyczaj skuteczne. Stąd uzasadniony jest postulat uświadomienia i aktywizacji
środowisk katolickich w celu przełamania postawy ignorancji i bierności.
W swoich dotychczasowych publikacjach ks. bp. Lepa wyczerpująco opisywał metody propagandy i manipulacji / Świat propagandy, Częstochowa 1994 ; Świat manipulacji, Częstochowa I wyd. 1995, II wyd. 1997/ oraz przestawiał sposoby formacji przygotowującej do krytycznego i dojrzałego korzystania z mass mediów / Pedagogika mass mediów, Łódź 1998/. W "Mitach i obrazach" Autor dokonuje prezentacji i analizy pewnych specyficznych elementów związanych z oddziaływaniem świata mediów. Te elementy to mitologizacja rzeczywistości i dominacja świata obrazów. Zdaniem ks. biskupa pytania dotyczące roli i znaczenia mitów kreowanych przez media stawiane są dzisiaj coraz bardziej kategorycznie. Nawet zwykła intuicja każe w nich widzieć zagrożenie dla świadomości i wolności człowieka, jako ukrytą i niejasną grę nastrojami społecznymi. Powszechne zainteresowanie kreowaną przez media mitologią może być, zauważa Autor, rodzajem przezornej profilaktyki i swoistej samoobrony. W świetle analiz Autora funkcją nowo fabrykowanych mitów jest pozorowanie prawdy. Są one zwykle preparowane w celach manipulacyjno- propagandowych a w konsekwencji prowadzą do dezintegracji społeczeństwa. Mity społeczne są jednym z podstawowych środków manipulacji obok stereotypu, plotki i kamuflażu. W rzeczywistości kreowane przez mass media mity są środkiem zdobywania i utrzymywania władzy nad ludźmi. Z bogatej problematyki mitów i mitologii, którymi zajmuje się wiele dyscyplin, m.in. antropologia, filozofia kultury, socjologia, uwaga Autora koncentruje się na znaczeniu jakie dla sterowania świadomością społeczną mają nowo kreowane przez dysponentów mass mediów i ośrodków propagandowych mity społeczne, ideologiczne, polityczne, ekonomiczne, naukowe, wśród których szczególnie negatywna rola przypada mitom antykościelnym. Autor wyróżnia tutaj mity dotyczące istoty Kościoła oraz jego miejsca w państwie / mit Kościoła klerykalizującego Polskę, mit Kościoła organizacji, mit Kościoła mieszającego się do polityki/, mity, których przedmiotem jest nauczycielska misja Kościoła/ mit Kościoła zamkniętego, Kościoła - oblężonej twierdzy, katolicyzmu "jasełkowego"/, czy wreszcie mity na temat negatywnych postaw i cech członków Kościoła/ fanatyzm religijny, ksenofobia katolików itp./. Ważny jest także przytoczony przez Autora podział na mity funkcjonujące i mity zdemaskowane. Zdemaskowany mit traci swoja siłę oddziaływania, moc zwodzenia i okłamywania.
Kto fabrykuje mity? Ludzie mediów, biznesu, reklamy, partie polityczne, utajnione organizacje a przede wszystkim dysponenci mediów. I tutaj prezentowana książka przynosi demaskatorskie spojrzenie.
W drugiej części książki Autor analizuje charakterystyczne dla obecnego etapu rozwoju mass mediów zjawisko dominacji obrazu przy jednoczesnej marginalizacji słowa. Na naszych oczach przemija Galaktyka Gutenberga - cywilizacja słowa drukowanego. Zjawisko to występuje nie tylko w telewizji ale i w magazynach prasowych i w różnorodnych formach reklamy. Dominacji obrazu towarzyszy nasilenie czynników emocjonalnych przy ograniczeniu roli intelektu i krytycyzmu jednostki. W świetle ustaleń ks. biskupa Adama Lepy nadmierne obcowanie z obrazem kosztem słowa wywołuje i pogłębia w jednostce postawę uległości wobec wpływu mass mediów, propagandy i różnych form prania mózgu. Szczególnie ważna dla wychowawców i rodziców jest konstatacja, że postawa zachłannej konsumpcji kolorowych obrazów nie rozwija człowieka, przeciwnie sprzyja stagnacji, lenistwu intelektualnemu i uzależnieniu od mediów. Autor potwierdza spostrzeżenie Umberto Eco, że mass media niszczą w człowieku poczucie sacrum. Zdaniem ks. biskupa Lepy żywiołowe konsumowanie obrazów jest jednym z czynników laicyzacji i dewastacji sacrum. Przytłaczające nas ze wszystkich stron medialne obrazy są nie tylko nośnikami desakralizacji, lecz również przemocy, agresji, pornografii.
Ponieważ media przynoszą nie tylko zagrożenie ale stanowią także wielką szansę dla nowej ewangelizacji, Autor, w kontekście sygnalizowanych trudności, pobudza nas do dyskusji nad modelem i zadaniami mediów katolickich. W książce znajdujemy krótką charakterystykę katolickich mass mediów, historię ich narodzin i rozwoju. Na szczególną uwagę zasługują refleksje i propozycje bpa Lepy, których adresatem są katolickie mass media w Polsce. W oparciu o najnowsze dokumenty Stolicy Apostolskiej Autor przedstawia wynikający z nich model mediów zdolnych najbardziej skutecznie wypełniać zadania nowej ewangelizacji. Spośród wielu propozycji warto przytoczyć opinię Autora o nie alternatywnym lecz komplementarnym charakterze funkcjonujących w Polsce katolickich mass mediów, postulat przeciwdziałania "zatruciu informacyjnemu" rozpowszechnianemu przez media propagujące relatywizm moralny, permisywizm, nihilizm, pornografię czy wręcz satanizm, tworzenie i budowanie logosfery czyli środowiska słowa. Odrodzenie moralne społeczeństwa, promocja rodziny, kultywowanie patriotyzmu i tradycji narodowej, pobudzanie do aktywności społecznej i budowania autentycznej wspólnoty- to tylko niektóre z postulatów kierowanych wobec katolickich mass mediów.
Prezentowana książka powstała na podstawie wykładów, które ks. bp Adam
Lepa prowadził w Studium Komunikowania Społecznego i Dziennikarstwa Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego. Z wielkim pożytkiem powinni się ku niej zwrócić nie
tylko dziennikarze i pracownicy mass mediów, wychowawcy, rodzice i studenci,
ale również wszyscy, którzy ze świata mass mediów pragną korzystać w sposób
świadomy i krytyczny.
Ks. W. Kulbat
Bp Adam Lepa: "Mity i obrazy"
Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie
90-458 Łódź, ul. Ks. I. Skorupki 3, tel./ 042/636-04-81, fax 636-16-9
e-mail: awl@archidiecezja.lodz.pl