Historia

Miasto Wolbórz

Pierwsze wzmianki o Wolborzu pojawiły się w tzw. falsyfikacie mogileńskim z 1065 roku, a kolejne - w bulli papieża Innocentego II z roku 1136. Już wówczas znajdował się tu gród kasztelański i osada targowa. W latach 1123-1125 Bolesław Krzywousty przekazał kasztelanię wolborską biskupom nowo powstałej diecezji kujawsko-pomorskiej z siedzibą we Włocławku. Nadal jednak Wolbórz administracyjnie należał do archidiecezji gnieźnieńskiej. Wkrótce po objęciu archidiecezji gnieźnieńskiej w 1142 roku przez arcybiskupa Jakuba ze Żnina (według innych źródeł: około 1140 roku) przy kościele w Wolborzu została erygowana parafia. Prawdopodobnie pierwszy drewniany kościół ufundowali w 1142 roku mieszkańcy osady, w większości trudniący się kupiectwem, i powierzyli go opiece swego patrona - św. Mikołaja biskupa Miry.

W pierwszej ćwierci XIII wieku Wolbórz był już ważnym miejscem. Rezydujący tu biskupi podkreślali jego rangę. W 1215 roku odbył się tutaj pierwszy synod prowincjonalny archidiecezji gnieźnieńskiej (kolejne miały miejsce w latach 1464 i 1552). W roku 1273 książę Leszek Czarny zezwolił na lokację miasta na prawie niemieckim.

Hejnał Wolborza

Parafia

W połowie XV wieku, na miejscu spalonego drewnianego kościoła, biskupi kujawsko-pomorscy ufundowali nowy, murowany. Aż do 1538 roku był przy nim proboszcz z trzema wikariuszami. Na prośbę księdza proboszcza Stanisława Dąbrowskiego 18. lutego 1538 roku arcybiskup gnieźnieński Jan Latalski wyniósł kościół do godności prepozytury i ustanowił przy nim kolegium sześciu wikariuszy wieczystych (mansjonarzy). Arcybiskup gnieźnieński Piotr Gamrat dekretem z 3. marca 1544 roku nadał mu tytuł kolegiaty i erygował przy nim kapitułę złożoną z pięciu prałatów: prepozyta, dziekana, scholastyka, kustosza i kantora oraz czterech kanoników. W 1546 roku kapitułę kolegiacką zatwierdził papież Paweł III. W tym okresie w Wolborzu został ustanowiony także oficjalat, czyli sąd biskupi. W 1764 roku za rządów biskupa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego Wolbórz z okolicą został wyłączony kanonicznie spod władzy duchownej arcybiskupów i przekazany biskupom kujawsko-pomorskim. Wtedy też wygasła działalność tutejszego oficjalatu. Utworzono wówczas nowy dekanat wolborski, który istniał do 1824 roku. W 1818 roku rząd zaborczy odebrał świątyni tytuł kolegiaty. W 1819 roku została zniesiona także kapituła kolegiacka. W 1870 roku na mocy ukazu carskiego Wolbórz utracił prawa miejskie.

10. grudnia papież Benedykt XV bullą "Christi Domini" ustanowił diecezję łódzką. Pius XI bullą "Vixdum Poloniae unitas" z 28. października 1925 roku, wprowadzając nowy podział administracyjny Kościoła w Polsce, przyłączył do niej Wolbórz należący do dekanatu piotrkowskiego. Dnia 6. grudnia 1990 roku dekretem biskupa Władysława Ziółka został przywrócony dekanat wolborski. 25. marca 1992 roku papież Jan Paweł II bullą "Totus tuus Poloniae populus" diecezję łódzką podniósł do godności archidiecezji. Dokładnie 12 lat później, 25. marca 2004 roku, ustanowił metropolię łódzką ze stolicą w Łodzi i mianował arcybiskupa łódzkiego Władysława Ziółka arcybiskupem metropolitą łódzkim.

6. lipca 2008 roku arcybiskup Władysław Ziółek, pochodzący z parafii Wolbórz i właśnie tutaj świętujący tego dnia swój złoty jubileusz kapłaństwa, przywrócił kościołowi pw. św. Mikołaja tytuł kolegiaty. On też dekretem z 26. czerwca 2010 roku przywrócił Kapitułę Kolegiacką Wolborską.

Kolegiata

Murowany, orientowany kościół parafialny pw. św. Mikołaja usytuowany jest w centrum Wolborza, przy placu Władysława Jagiełły. Jego obecny kształt jest efektem kolejnych rozbudów.

Pierwotnie był to obiekt jednonawowy w stylu gotyckim. Po pożarze w 1549 roku, który uszkodził i osłabił mury, w latach 1549-1579 staraniem biskupa Stanisława Karnkowskiego do wysokiej nawy dodano niższe nawy boczne, otwierające się do wewnątrz szeregiem arkad, utworzonych po przebibiu ścian. Cały budynek przykryto dachówką. W kolejnych latach świątynię przedłużono od strony zachodniej i wschodniej, dodano piętro, nad przebudowaną kruchtą wzniesiono wieżę, na której zawisł dzwon. W połowie XVIII wieku przebudowę poprowadził architekt i geometra królewski Francesco Placidi. Odrestaurowany kościół w 1766 roku ponownie konsekrowano.

Dziś jest to świątynia trójnawowa z prostokątnie wydłużonym prezbiterium. Nawę główną przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe, a prezbiterium - kolebkowe z lunetami. Za prezbiterium znajduje się prostokątna zakrystia. Na przedłużeniu naw bocznych znajdują się kaplice oraz wąskie pomieszczenia ze schodami do oszklonych drewnianych lóż na piętrze. Od zachodu wznosi się późnobarokowa wieża z kruchtą w przyziemiu, a przy niej kaplica - od północy i przedsionek - od południa. Wewnątrz wieży zachował się gotycki szczyt dawnej fasady z arkadami i rozetami, a na strychu - pozostałości szkarp, gotyckich okien i polichromowany napis "Non nobis Domine, non nobis sed nomini Tuo da gloriam" ("Nie nam Panie, nie nam, lecz Twemu imieniu daj chwałę" [Ps 115, 1]) z XVI wieku.

Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z II. połowy XVIII wieku i utrzymane jest w stylu barokowym oraz rokokowym. Drewniane rokokowe ołtarze datowane są na koniec XVIII stulecia.

W prezbiterium stoi polichromowany i złocony ołtarz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej Królowej Polski, pędzla artysty malarza Ludwika Jędrzejczyka, ozdobiony sztucznymi kamieniami i podtrzymywany przez figury klęczących aniołów. Obraz został zakupiony w Częstochowie w 1910 roku za ks. Bolesława Wróblewskiego. Jego zasuwami są trzy obrazy przedstawiające: Chrystusa na krzyżu (autorstwa artysty malarza Franciszka Smuglewicza), Jezusa Miłosiernego (z około 1990 roku, pędzla Pawła Mitki) i św. Mikołaja (z roku 2008, pędzla Tomasza Ostaszewskiego). Okna prezbiterium zdobią witraże: św. Rocha - po lewej i św. Mikołaja - po prawej.

Po prawej, południowej, stronie prezbiterium znajduje się barokowa chcielnica, a na ścianie nad nią - tablica z 2010 roku upamiętniająca chrzest arcybiskupa Władysława Ziółka Metropolity Łódzkiego, który w tym właśnie kościele przyjął chrzest święty, pierwszą Komunię świętą i był bierzmowany. W ołtarzach bocznych umieszczone są wizerunki św. Rocha - po lewej i Świętej Trójcy - po prawej, namalowane przez Franciszka Smuglewicza.

W ołtarzu kaplicy północnej znajduje się obraz św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus na rękach z końca XVIII wieku, a po jego bokach figury: króla Dawida - z lewej, św. Kazimierza Królewicza - z prawej. W ołtarzu kaplicy południowej jest umieszczony obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa adorowanego przez aniołów. W kaplicy w kruchcie przy wieży, która stanowi kaplicę wieczystej adoracji Chrystusa Eucharystycznego, jest usytuowany ołtarz św. Antoniego z Padwy.